Przeprowadzkowa Madonna w lustrze

No i przeprowadzka na wieś rozwałkowana na pięć miesięcy dzięki ograniczeniom pandemii szczęśliwie dobiega końca. To ja, przeprowadzkowa Madonna na ostatnim etapie zamykania mojego krakowskiego życia przed wyprowadzką do domu na wsi. Ten ostatni etap odbył się wczoraj i zakończył nowiem księżyca. Przypadek? Pewnie nie. Dzisiaj nad ranem śniło mi się, że patrzę na błyszczący nóż. Nie było w tym śnie lęku, była pewność, pewność, że przemiana dobiega końca.

Jak dokonuje się zmiana?
Ile trwa?
Jak zacząć, kiedy zacząć?
Skąd będę wiedzieć, że to jest to na co czekałam?
Czy nie utonę w otchłani błędów i zwątpień? Czy warto?
Tyle razy zadawałam sobie te pytania zanim po prostu nie zaczęłam. I tyle razy słyszę te pytania od was.

Czy warto szukać?
No pewnie!
I nie ma jednej poprawnej drogi do przemiany naszego życia tak, aby było bardziej spełnione, szczęśliwsze, zdrowsze. Nie ma jednego dobrego czasu. Niektórzy odcinają nożem w ciągu miesiąca, niektórym tak jak mnie zajmuje to ze sześć lat. Łudzę się, że dzięki temu ta zmiana będzie stabilniejsza. Chociaż czym jest stabilność w dzisiejszym świecie…

Jeżeli myślicie czy zmienić i co zmienić dużego, żeby w końcu było lepiej, to w sumie najlepiej zacząć od drobiazgów nie odkładając na później swoich niewielkich marzeń jak malowanie, zbieranie ziół, czy kaligrafia. Nie myśleć, czy sobie poradzę z realizacją wielkich zmian, czy może bezpieczniej jest zamknąć się w swoim pokoju i czuć się może niezbyt dobrze, ale przynajmniej bezpiecznie.

Czy zmieniać swoje życie?
Jak zmieniać?
Najczęściej jeżeli naprawdę boli, to wiemy co chcemy zmienić. Ale najczęściej boli średnio, albo wydaje nam się, że ten straszny ból istnienia jest w sumie nie taki straszny, bo już się do niego przyzwyczailiśmy. Wtedy właśnie często ciało wysyła bardzo silny sygnał. Im bardziej tłumimy ból, tym silniejszy jest sygnał. A więc zamiast koncentrować siły na tłumieniu, na zgadzaniu się z innymi, że nasze życie jest w sumie ok, więc nie ma co zmieniać – szukajmy.

Gildie roślinne – ogród malowany naszą wyobraźnią

Gildie roślinne, temat niby łatwy teoretycznie. Pisałam trochę o tym jak tworzyć gildie, czyli zestawy roślin wzajemnie wspierających się we wpisie Gildie roślinne wieloletnie. Tworzenie gildii to jedna z głównych technik permakulturowych sprawiających, że powstaje w naszym otoczeniu ogród wyróżniający się bioróżnorodnością. Ogród, który składa się z wzajemnie wspierających się i chroniących nawzajem roślin. Wystarczy do drzew i krzewów, które nas interesują (jabłoń, czarna porzeczka) dobrać zestaw kilku innych roślin wieloletnich i jednorocznych, posadzić i już. Znaczy i liczymy na to, że ekosystem wspierających się zależności sam zacznie się tworzyć. I w końcu powstanie piękny ogród leśny sam nakręcający się do życia i owocowania.

Ale w praktyce jak to zwykle bywa jest taka obawa: czy ja to aby dobrze robię? Czy ten pozorny bałagan ma jakiś sens? Czy to, że drzewko nie przeżyło oznacza, że źle wybrałam zestaw roślin? Czy to, że krzak owocuje jak szalony to moja zasługa, czy w otoczeniu niezbyt pomocnej trawy rósłby równie dobrze? I tak marzenie o ogrodzie leśnym ze wszystkimi tymi super zależnościami tonie w otchłani niepewności. A może lepiej podejść do tego na spokojnie, jak do garści nasion, które przecież rozrzuca przyroda nieustająco w lasach i na łąkach? Jakoś w lesie i na łące nieustannie coś się udaje albo nie udaje. Na tym polega tworzenie ekosystemu. Nie uda się, może warto szukać zestawów, które lepiej czują się w naszej okolicy, w naszej glebie i mikroklimacie.

A żeby to poszukiwanie nie było tylko ćwiczeniem naukowym na to, czy się uda, czy nie, to może warto zaprząc do (leniwej) naszej pracy ogrodowej wyobraźnię, poluzować lejce naukowe i zobaczyć piękno i bogactwo tego, co tworzymy przy okazji budowania gildii roślinnych wieloletnich. Do tego podejścia zainspirował mnie artykuł Heather Jo Flores, głównej mentorki i autorki kursu PDC, w którym uczestniczę. Artykuł opisuje w jakich konfiguracjach z zasady sadzi autorka rośliny w kolejnych ogrodach, które tworzy. Te zestawy powtarza już od wielu lat, bo uważa je za wartościowe i sprawdzone.

Postanowiłam skorzystać z tej wiedzy, i przeszłam przez ogród dodając po kilka nowości do każdego głównego drzewka / krzewu produkcyjnego (czyli tego, na którym zależy mi najbardziej w danym miejscu). Nowości prezentuję w czterech gildiach – piąta opisuje rośliny egzotyczne nie przystające na razie do naszego klimatu. I ciekawe w nich jest to (poza doświadczeniem autorki), że te zestawy uruchamiają wyobraźnię. Wiadomo, że warto wybierać do ogrodu rośliny pełniące w nimi przynajmniej trzy funkcje. Ale dzięki Heather zauważyłam, że może w tym wszystkim być więcej luzu, smaku, bogactwa i kolorów. A więc zapominamy o trzech funkcjach i lecimy do nieskończoności. Życzę wam wielu alchemicznych odkryć, przy zestawianiu roślin w określonych celach, ale pamiętając cały czas, że piękno i kolorowe bogactwo, zapachy i smaki to też są funkcje, które wprowadzamy do ogrodu. I to dosłownie, na przykład silnie pachnące rośliny jak fenkuł mogą zmylić szkodniki, które nie wyczują zapachu ochranianego drzewka, i je ominą. A więc kilka przykładów z artykułu Heather.

Permawiosna 2020 – ekspansja!

Tak! Nadszedł czas zamieszkać w gospodarstwie na stałe, a więc nie muszę się już martwić, że wszystkie czynności ogrodnicze muszę wykonywać w sekundy w soboty lub w długie weekendy. I to nie jest tak, że dzięki temu czas zwolnił i miło sobie z kwiatka na kwiatek skaczę. Owszem, uwielbiam obchodzić gospodarstwo i okolice i podziwiać codziennie te same kwiatki, ale pracy zdecydowanie nie ubyło. Po prostu prowadzimy – ekspansję!

Rabarbar, rok drugi

Więcej beli siana rozkładamy w sadzie, więcej upraw planujemy, więcej istniejących grządek porządkujemy lub przerabiamy. A że permakulturowej wiedzy jest w wydawnictwach i w internetach coraz więcej (np. grupy FB zarządzane przez Permisie), to szaleństwo permakulturowych przemian u nas narasta i właśnie powoli kiełkuje.

Grządki i uprawy przydomowe

Tutaj zasadziliśmy trochę nowych roślin pięknych i przydatnych permakulturowo. Czarny bez, azalie – piękne i uwielbiają tutejszą kwaśną glebę. Karagana syberyjska – podobno szybko rośnie i daje w szybkim czasie dużo zielonego materiału ściółkowego, ale przez samo to, że rośnie w danym miejscu zapewnia dostęp do większej ilości przydatnego azotu dla sąsiadów. Liczę też na to, że uda się ją rozmnożyć z nasion i powiększyć zakres tego typu roślin użyźniających glebę w ogrodzie. Dużo drzew i krzewów wieloletnich sadzimy w różnych lokalizacjach, ale też i przesadzamy. Mianowicie w okolicach domu powstaje szklarnia, a raczej tunel foliowy, a więc część ozdobnych krzewów przesadziliśmy w inne miejsca. Był przejściowy stres, ale na razie wszystkie bohatersko odbiły w nowych lokalizacjach (perukowiec, rokitnik, forsycje, kosodrzewina, tuje i wiele innych).

Permakultura na balkonie ? Po prostu zacznij!

Wiem, czasy są niepewne, nie wiadomo w którą stronę w zmieniającym się świecie skierować swój wysiłek twórczy, poszukiwania naukowe, no i domowe zainteresowania. Ale w czasach kiedy dom stał się nagle centrum naszego wszechświata, polecam wam poszukiwanie związku z naturą we własnym otoczeniu: w domowym biurze, na parapecie w salonie, na mało inspirującym do tej pory balkonie, na tarasie, czy w ogrodzie, który do tej pory kosił się sam. Popatrzcie teraz na swoje otoczenie, w którym spędzacie tak dużo czasu. Niektórzy przymusowo, a niektórzy z introwertyczną przyjemnością. Zobaczcie w nim część własnego życia, część własnej przestrzeni, na którą możecie wpływać, aby wiosną stawała się z dnia na dzień piękniejsza i pełna życia.

Barwinek, piękny, zielony w zimie, bardzo łatwy w uprawie

Jesteśmy częścią przyrody i ona ładuje nas na wiosnę swoją wznoszącą energią. W opozycji do rzeczywistości telewizyjnej, jakże ubogiej i pełnej lęku. To, którą rzeczywistość wybieramy w dużym stopniu zależy od nas. Nie byłabym sobą gdybym nie rzuciła tu hasła do działania na rzecz wiosennej przyrody. Tak! Wiosna to świetny moment, żeby się zainspirować permakulturą. Bo permakultura to szereg intuicyjnych przecież zasad, które wprowadzane stopniowo w życiu przenoszą nas w ten świat rosnącej energii i bycia w zgodzie z przyrodą. Bo permakultura to coś, o czym nie tylko czyta się i pisze. Projektowanie permakulturowe otaczającej przestrzeni bliższej i dalszej to łatwe do wprowadzenia w życie działania praktyczne, w wyniku których coś powstaje. Konkret. Nowe życie.

Przyroda właśnie zbiera się do kiełkowania, pączkowania, zielenienia. Zupełnie inna ta wiosna niż dotychczas. Zostawione samopas parki i aleje nagle przytłaczają ilością kwiatów, których nikt nie może podziwiać. Na łąkach łanie i jelenie pasą się stadami, tylko przelotnie rzucając okiem na ludzkich podglądaczy. NIezwyciężone dziki właśnie zaczynają bez obciachu ryć tam gdzie absolutnie nie powinny. A na parapecie? Fikus i paprota smutno patrzą i proszą o dodanie nowej ziemi i częstsze wiosenne podlewanie. Na balkonie? Aż prosi się, aby pojawiły się kiełki, listki i kwiaty, dajcie im w tym roku więcej mocy i energii niż dawniej!

Permakultura to sposób uprawy ziemi, który buduje i wzmacnia życiodajną glebę, a przez to czyni zdrowszymi zboża, warzywa i owoce, które jemy. A to w opozycji do chemicznie zaprawionej monokultury (jedno zboże, tysiąc hektarów, ubożejąca gleba, osłabione przez modyfikację rośliny uprawne). Uprawa w większej skali zgodna z zasadami permakultury mogłaby znacząco ograniczyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery, a przez to zaczęłaby chłodzić przegrzewającą się planetę. A to tylko jedna z zalet tego rozwiązania. A w skali własnego balkonu i ogródka? Tutaj możemy zacząć uczyć się i lepiej zrozumieć jak powstaje zrównoważona żywność, bioróżnorodność, a jednocześnie jak mógłby wyglądać stabilny, odżywczy mikroklimat naszego życia. Zrozumieć znaczy uwierzyć, że można lepiej, prościej i zdrowiej. I do tego was bardzo zachęcam tą wiosną. Stąd wydarzenie online (uwaga autoreklama), w trakcie którego już za parę dni opowiem więcej o tym jak zacząć u siebie nawet malutką uprawę permakulturową i dlaczego permakultura super jest: Kiełkująca permakultura w maju.

A teraz trochę o balkonowej uprawie, na przykładzie dwóch wybranych zasad projektowania permakulturowego. Ogólne zasady permakultury, to troska o ludzi, troska o Ziemię i sprawiedliwy podział tego, co Ziemia rodzi dla ludzi. Ale tych zasad projektowych jest więcej. Opiszę dwie z nich w kontekście tego, co na balkonie, na tarasie lub na grządkach ogrodowych.

Praktyka mocy w trudnych czasach

W tych wymagających czasach ogólnoświatowej kwarantanny i czającego się gdzieś na horyzoncie kryzysu gospodarczego mam potrzebę wpisu bardzo praktycznego. Nie będę się wyróżniać medytacyjnie i jako wsparcie emocjonalne, ponieważ tak jak wszyscy przeżywam momenty smutku, lęku i chaosu życiowego. Uważam, że trzeba przeżyć te uczucia, nie uciekać od nich. Ochrona medytacyjna jest nam w tej chwili bardzo potrzebna i warto znaleźć swojego medytacyjnego mentora lub mentorkę i ich się trzymać. Ale medytacja to tylko jeden aspekt radzenia sobie z obecnym natłokiem wydarzeń, emocji, a czasem po prostu bezsilnego siedzenia w jednym miejscu.

Starajmy się w tym wszystkim dbać o rozwój swojej świadomosci i o przemianę kierunku praktycznych działań, które na co dzień podejmujemy. Jednym z takich kierunków działań może być powrót do bazy, czyli powrót do pracy z ziemią. My na przykład staramy się teraz rozwijać uprawę, aby zwiększyć swoją samowystarczalność żywieniową. Chcemy też zbudować szklarnię, aby sobie pomóc w rozbudowie upraw. Budynek gospodarczy będziemy przystosowywać do magazynowania żywności i przetworów. Zakładamy, że warto w trudnych czasach przemyśleć uprawę i przetwórstwo w taki sposób, żeby ogród nie tylko powalał nas swoim pięknem, bioróżnorodnością i bogactwem metod permakulturowych. Ale też aby była dla nas ochroną przed pogarszającą się jakością i ilością zdrowej żywności dostępnej w handlu.

A więc wam też jednostronnie doradzam: pobądźcie ze swoim lękiem i smutkiem, ale poszukajcie jasnych stron w zmieniającym się świecie i rozwijajcie swój świat ogrodowy: na balkonie, na tarasie, na działce i w gospodarstwie. Oderwijmy się od tefauenów i katastroficznych seriali ładujących nas epokowym lękiem. I poszukujemy mocy w pracy z ziemią. A jeżeli już absolutnie dotknięcie ziemi jest nie dla was, przemyślcie swoje decyzje konsumenckie i biznesowe pod kątem wsparcia łańcucha dostaw zdrowej żywności. Chodzi mi o wsparcie małych lokalnych gospodarstw rolnych, dostawców przekazujących ich produkty do miast, i o detalistów, małe rodzinne stoiska sprzedające od kilkudziesięciu lat warzywa na ciągle tym samym targu. Chodzi mi też o restauratorów zaopatrujących się bezpośrednio u lokalnych polskich producentów. Każdy z elementów tego łańcucha ryzykuje w tej chwili starcie z korporacyjnym biznesem, z wielkimi sieciami detalicznymi, które mają znacznie większe szanse przetrwania jakiegokolwiek kryzysu. Tylko nasze wsparcie i nacisk jako konsumentów może nakłonić państwo do wsparcia tych ogniw zaopatrywania nas w zdrową żywność. Sprawnie działająca lokalna produkcja rolna to nasza suwerenność żywnościowa. A więc podaję trochę moich propozycji co robić, aby dać światu w tej chwili trochę mocy, a sobie ująć trochę lęku.

Gospodarstwo permakulturowe: wiara i wiedza

Taką miałam myśl wczoraj, że czasem my, permakulturyści i permakulturystki mamy momenty niewiary, że to możliwe. Że naprawdę można stworzyć regeneratywny ogród, który będzie sam się nawoził, dawał nam nadmiar owoców i warzyw i do tego będzie świadczył dodatkowe usługi (cień, trawa, jeziorka, piękne kwiaty).

Mnie w wyobraźni od razu pojawiają się z podświadomości przekonania hamulcowe, bo cała wytwarzana przez media świadomość mówi, że permakultura, to idealistyczna utopia. A przecież rzeczywistość spoza mass mediów pokazuje, że jest inaczej. Na świecie jest wiele przykładów, że takie gospodarstwa i ogrody działają z sukcesem przez wiele lat.

Istnieją badania naukowe potwierdzające, że większość pożywienia dla ludzi na świecie powstaje w małych gospodarstwach, a nie w wielkoobszarowych molochach. Cytuję za wydawnictwem Nyeleni ‚Polityka na talerzu, przewodnik po agroekologii i suwerenności żywnościowej (str.17)’:

„Międzynarodowe korporacje agrobiznesowe twierdzą, że ich potęga i zyski są usprawiedliwione, ponieważ to one karmią świat i rozwiążą kryzys klimatyczny. Jednak przemysłowy system żywnościowy dostarcza żywność tylko dla 30% światowej populacji. Robi to używając ogromnego areału – 75% wszystkich gruntów rolnych. (…) Zwolennicy systemu przemysłowego twierdzą, że rolnictwo chłopskie nie jest zdolne wyżywić rosnącej światowej populacji i przerzucają na chłopów odpowiedzialność za biedę i głód, której ci doświadczają. Tym czasem drobni rolnicy, chłopi rybacy, społeczności rdzenne, robotnicy rolni, w tym kobiety i ludzie młodzi, już karmią ponad 70% światowej populacji, i robią to używając zaledwie 25% zasobów rolnych.”

Warto sobie uświadamiać te proporcje jeżeli myślimy, że się nie da. Rolnictwo prowadzone w małych społecznościach i na małych areałach, tradycyjnymi metodami jest realistyczną opcją i co więcej istniało u nas jeszcze stosunkowo niedawno. Nie musimy szukać dalekich plemiennych wzorów wśród Indian. Naprawdę wiele z tej wiedzy i umiejętności tkwi w nas samych i w naszych rodzinach, czasem wystarczy odgruzować tą wiedzę. Takie rozmowy o tym jak było dawniej są dla mnie zawsze super inspiracją. Na przykład pytam jak paliło się dawniej w piecu, albo jakie drzewka i kwiaty sadziło się dawniej w ogrodach, i od razu przypływają różne wzruszające (lub traumatyczne) wspomnienia rozmówców.

Co to jest permakultura, tak konkretnie?

Z każdym rokiem zwiększa się moja potrzeba zdefiniowania siebie w kontekście pracy z ziemią, zdefiniowania sensu tego, co tutaj robię, a więc potrzeba lepszego zrozumienia co to właściwie jest permakultura. Długo nie czułam się na siłach, aby ją na piśmie definiować. Temat wydawał się niby prosty, a jednak ulotny. Początkowo permakulturą określałam na swoje potrzeby sposób tworzenia ogrodu, mojej przestrzeni naokoło domu w taki sposób, żeby prowadzone przeze mnie uprawy obyły się to bez pryskania pestycydami, sztucznego nawożenia, nieustannego plewienia i podlewania. Potem starałam się wdrażać po kolei techniki permakulturowe jak na przykład sadzenie roślin w gildiach, wprowadzenie zbiorników na deszczówkę. Starałam się dobierać rośliny do kontekstu i korzystać z dobrodziejstw oferowanych przez chwasty, które najczęściej okazywały się wartościowymi ziołami.

Intuicyjnie czułam, że idę we właściwym kierunku i to pomimo przejściowego braku równowagi po rozpoczęciu upraw w moim ogrodzie, pomimo wszystkich tych tabunów mszyc, drzewek podgryzanych przez nornice, liści podjadanych przez zające. Czułam, że dzięki projektowaniu i uprawie ogrodu metodami permakulturowymi da się zmienić sposób podejścia do produkowania żywności, da się nadać pracom w ogrodzie głębszy ekologiczny sens. I od tych chwil szczęścia i sensu w weekendowej pracy z ziemią zaczęłam. Moja wiedza była ciągle więcej niż skromna, ale ogród rzeczywiście zaczął ewoluować. Uprawa stawała się coraz bogatsza i stabilniejsza. Na przykład, robale ciągle były, ale zwiększała się wzajemna równowaga owadów szkodzących i niszczących szkodzące.

Biedronki azjatyckie nie narzekają na brak pokarmu, czyli szkodników wiosennych.

Stopniowo zaczęło do mnie docierać, że naczelną zasadą permakultury tak jak definiują ją źródła są relacje. Czyli można mieć panele fotowoltaiczne, nie stosować oprysków, przykrywać ziemię ściółką, ale to nadal nie będzie permakultura. Jej istotą jest ustawiczne tworzenie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami projektu tak, aby tworzyć jak najbardziej zrównoważone środowisko. Czyli na przykład wprowadzając oczko wodne ułatwiamy życie płazom, które pożerają różne rodzaje szkodników, przyciągamy pszczoły do wodopoju. Przy oczku powstaje ekosystem, który lubią określone gatunki chwastów okazujących się ziołami jak na przykład rumianek. A więc tworzymy nowy mikroświat, który daje też korzyści też i nam.

Nauka permakultury w czasach klimatycznych zmian

Nie mam ostatnio tyle czasu ile bym chciała na nowe wpisy na blogu, czego naprawdę żałuję. A to między innymi za sprawą przygotowania i prowadzenia miesięcznego mini-kursu dla kobiet „Jesień w ogrodzie permakulturowym” w grupie FB Leniwe Ogrodniczki zmieniają świat. W ramach kursu starałam się przekazać kobiece podejście do permakultury, na podstawie własnych doświadczeń z pracą w gospodarstwie, i codziennymi zachwytami nad otaczającą przyrodą. Zakończony mini-kurs można jeszcze obejrzeć w Modułach grupy na FB. Mówię w nim o tym, że jeżeli obserwujemy przyrodę i staramy się naśladować jej naturalne procesy, praca i tworzenie przyjaznego otoczenia w ogrodzie nie jest walką z przeciwnikiem i nie nosi znamion pańszczyzny, a ogród może dać nam znacznie więcej niż super zdrowe jedzenie z własnej uprawy. Ogród permakulturowy to wyjątkowe miejsce medytacji, nabierania odporności i zdrowia, wielu umiejętności praktycznych, a także odnajdywania więzi z przodkami i miejscem, w którym żyjemy. No i co niemniej ważne, taki ogród to miejsce codziennego nabierania większej świadomości jak możemy radzić sobie w świecie podlegającym coraz gwałtowniejszym zmianom klimatycznym. Świadomość i podejmowanie praktycznych kroków w celu zmiany najbliższego otoczenia z zasady łagodzi lęk przed nieznanym. A tak szybko zmieniające się środowisko naturalne to fenomen nieznany nam do tej pory.

Od kiedy więcej czytam o gleboznawstwie i widzę jak ulega powolnym przemianom ogród ściółkowany, coraz częściej zdaję sobie sprawę jak niewielka jest nasza powszechna wiedza o uprawie roślin ze szczególnym uwzględnieniem zdrowej, ekologicznej uprawy roślin. A przecież utrata żyznej gleby pod uprawę, postępująca erozja gleby na świecie, to jeden z najważniejszych problemów współczesnego rolnictwa, a przez to nas wszystkich. Wymieranie organizmów glebowych jest równie poważnym problemem, co wymieranie tygrysów. I dzieje się całkowicie poza nasza świadomością. Stąd potrzeba tworzenia materiałów edukacyjnych, ale też potrzeba dokształcania się z wiedzy o ziemi.

Zapisałam się właśnie na kurs projektowania permakulturowego prowadzony przez Permaculture Women’s Guild, międzynarodowy zespół kobiet praktykujących permakulturę pod różnymi postaciami (ogród, produkcja rolna, edukacja, tworzenie społeczności). Mam nadzieję, że to pozwoli mi przygotować się lepiej do szerzenia wiedzy w przyszłości. Na wiosnę planuję kontynuację działań edukacyjnych, być może dla szerszego grona odbiorców.

A tymczasem trochę moich zachwytów nad drzewkami i krzewami, na które warto zwrócić uwagę wybierając nowości do ogrodu. Chodzi o drzewka niepozorne, ale ‚mające kilka funkcji’ co jest jedną z głównych zasad permakultury, którą zawsze stosuję wybierając nowe rośliny do ogrodu. Moje ulubione drzewka tej jesieni to oliwnik wąskolistny, który zasadziliśmy w tym roku i rokitnik zwyczajny, który jest już dojrzały i pięknie owocuje od lat.

Permażniwa 2019 – bioróżnorodność

Zaczyna się. W trzecim roku od rozpoczęcia nauki uprawy permakulturowej ogród dociera powoli do poziomu bioróżnorodności gwarantującego przeżycie, kwitnienie i owocowanie roślinom, na którym mi zależy (i wielu innym). Miło jest obserwować jak obok ewidentnych porażek i niezrozumiałych zjawisk pojawia się twórcza przewidywalność. No i surowiec się pojawia, dużo surowca: do zjedzenia, na przetwory, ale też na kompost, na dalsze ściółkowanie.

Przez wspomaganie bioróżnorodności rozumiem w tym kontekście:
– znaczący udział ściółkowania ułatwiający życie owadom, ptakom i gryzoniom (niestety nie tylko przyjaznym), utrzymujący wilgoć w czasie suszy,
– brak użycia trucizn, nawozów sztucznych, pestycydów selektywnie niszczących florę i faunę,
– wybór roślin pod kątem warunków naturalnych i tworzenie zestawów roślin we wzajemnie wspomagające się gildie.

Myślę, że tegoroczne plony mimo przeciwności (długotrwała susza) wspomogła też w dłuższym okresie sprzyjająca pogoda. Nie było wiosną okresów długotrwałego zawilgocenia. Nie doświadczyliśmy nieprzewidzianych przymrozków na początku sezonu, a gdy pierwszy koszący pomidory mróz pojawił się dopiero pod koniec września, większość zdążyła już dojrzeć. Susza owszem była dramatyczna, ale udało nam się z powodzeniem wykorzystać nowy zbiornik i beczki na deszczówkę do podlewania większości upraw. Większość sadzonek przyjęła się dobrze i we względnym porządku – np. wspólna uprawa truskawek, ogórecznika, pomidorów, topinamburu. Dopiero pod koniec sezonu wkradła się lekka samowola – szczególnie truskawki uznały, że nie lubią rosnąć w równym rzędzie i rozpleniły się naokoło. No, ale ciężko się przejąć rozplenionymi naokoło truskawkami, uwielbiam!

Pięć stref w projekcie permakulturowym

„Przyroda zawiera w sobie instrukcje działania zrównoważonego świata – do nas należy zapoznanie się nimi i ich zachowanie.” [Toby Hemenway, Ogród Gai]

Ostatnio coraz częściej porównuję zmiany wprowadzane przeze mnie w gospodarstwie z zasadami projektowania permakulturowego. Na początku, cztery lata temu, wydawało mi się, że potrzebnych w ogrodzie zmian jest tak dużo, że precyzyjne określanie projektu permakulturowego trochę mnie przerasta. Z jednej strony brak mi było podstawowej wiedzy o glebie i o uprawie czegokolwiek, a z drugiej strony wśród osób, które mi doradzały niewielu było praktyków permakultury.

Z czasem nabrałam trochę więcej luzu, no i umiejętności słuchania wartościowych rad. Wymyślam, zmieniam, czytam, rozmawiam, znowu zmieniam, i w ten sposób gospodarstwo ewoluuje powoli w stronę funkcjonalnej, a jednocześnie pięknej i bioróżnorodnej przestrzeni. Pomaga mi jak zawsze niezastąpiony podręcznik ‚Ogród Gai‚. W rozdziale o projektowaniu ogrodu autor przytacza jako jedną z centralnych zasad planowania metodę strefy i sektora. Przyjrzałam się więc różnym miejscom w mojej okolicy z perspektywy tej metody i spisałam trochę spostrzeżeń jak te strefy układają się w całość w Kompostelli.

Strefy w projekcie permakulturowym (od strefy 0 będącej naszym centrum, do strefy 5, w którą nie ingerujemy), to powiązane ze sobą małe elementy naszego otoczenia pełniące funkcje zależne od odległości od nas, od naszego domu. Sektory z kolei, to miejsca w naszym otoczeniu wyróżniające się ze względu na określone warunki naturalne (np. sektor słońca, sektor wiatru). Projektowanie permakulturowe można określić jako kreatywne układanie w całość tych elementów zgodnie z naszymi celami i potrzebami. Wykorzystanie poszczególnych stref i sektorów powinno nam zapewniać harmonijny ekosystem, jak najmniej ingerujący w środowisko naturalne. Projektowanie w oparciu o strefy i sektory może dotyczyć porządku na balkonie, uprawy ogrodu, dużego gospodarstwa, ale też z równym powodzeniem może dotyczyć tworzenia społeczności (fundacji, grupy na FB). To koncepcja uniwersalna, przydatna w wielu aspektach naszego życia.

Dzięki uwzględnieniu w projekcie stref i sektorów mamy szansę na stworzenie niepowtarzalnego miejsca lub tętniącej życiem społeczności. Pamiętajmy o kreatywności i intuicji w trakcie tworzenia naszej przestrzeni. I o tym, że powolna ewolucja jest bardziej zgodna z naturą niż gwałtowne zmiany, które mogą w przyszłości wymagać równie gwałtownych korekt.

Poniżej opisałam krótko główne cechy każdej z pięciu stref i podałam trochę informacji o tym jak każda z nich funkcjonuje w moim gospodarstwie. Do opisu dodałam zdjęcia ‚przed’ i ‚po’ pokazujące przemianę danej okolicy w ciągu ostatnich czterech lat. Dalsze przemiany w toku (lub w planach i marzeniach).

Strefa 1: to najbliższe otoczenie, przestrzeń społeczna, najintensywniejsza uprawa roślin i sadzonek. W tej strefie uprawiamy warzywa i zioła, których potrzebujemy najczęściej, ale też i takie, które potrzebują najwięcej naszej uwagi.